ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ «Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα από τη συλλογή του Παύλου Βλαστού» . 01/11/2013 του Νίκου Παπαδάκη Το βιβλίο παρουσίασαν οι Κωνσταντίνος Φουρναράκης, προϊστάμενος Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και Μιχαήλ Στρουμπάκης, επίκουρος καθηγητής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης. Μετά τη σύντομη παρουσίαση του βιβλίου ακολούθησε ερμηνεία των μελοποιημένων συνθέσεων που είτε δημιούργησε είτε κατέγραψε ο Ρεθεμνιώτης λαογράφος. Ο Παύλος Βλαστός (Βυζάρι Αμαρίου 1836- Ρέθυμνο 1926) θεωρείται ο «πατέρας» της κρητικής λαογραφίας. Τη βυζαντινή παρασημαντική (μουσικό σύστημα γραφής και ανάγνωσης), ο Βλαστός τη διδάχθηκε στο Ρέθυμνο, όπου συναναστράφηκε τον Κωνσταντίνο Ψαρουδάκη, διαπρεπή μουσικοδιδάσκαλο της εποχής. Η σημαντικότατη συλλογή του για τον κρητικό πολιτισμό θησαυρίζεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης (Χανιά). Από τη Συλλογή του Π. Βλαστού ο καθηγητής μουσικής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Κρήτης, κ. Ανδρέας Γιακουμάκης εντόπισε τα ηρωικά θούρια του 19ου αιώνα, τα οποία και τα παρουσίασε με τις χορωδίες του Μουσικού Γυμνασίου-Λυκείου Ρεθύμνου και των Ρεθυμνίων Μικρασιατών. Η λέξη «θούριος» αποτελεί τη μορφή του επιθέτου που χρησιμοποιούν οι Αττικοί ποιητές, ιδίως ο Αισχύλος αλλά και ο Σοφοκλής και ο Αριστοφάνης, αντί του «θούρος» που χρησιμοποιεί ο Όμηρος ως επίθετο του Άρη στην Ιλιάδα. Τα θούρια είναι κατ’ επέκταση τα γοργά και ρυθμικά πολεμικά τραγούδια που στόχο έχουν να εμψυχώσουν τους πολεμιστές-μαχητές. Οι συνθέσεις, που σμίγουν την ελληνική με την ανατολική μουσική παράδοση ταξίδεψαν τους παρευρισκόμενους πίσω στο χρόνο, στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν οι συνεχείς αγώνες για την ελευθερία του κρητικού λαού, δημιούργησαν ποιητικές αφηγήσεις, παρακαταθήκες πολιτιστικής κληρονομιάς για τους ιστορικούς, λαογράφους, μουσικούς του σήμερα. «Ο μελοποιός όπως διαπιστώνουμε εγκολπώνεται και υποστηρίζει παθητικά την καθ ημάς ανατολική μουσική έκφραση. Δεν συμμερίζεται στο σημείο αυτό την μουσικό-ιδεολογική μάχη που εξελίσσεται στην εποχή του περί της υπάρξεως, ή μή του πραγματικού «γένους» στην ελληνική μουσική. Εκφράζει τις κορυφαίες στιγμές του αγώνα μέσα από έξοχα χρωματικά μοτίβα του τόπου του σε συνάρτηση με τη μουσική παράδοση και παιδεία, της οποίας ήταν καθ’ ομολογία λάτρης. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε στην οργανική απόδοση των τραγουδιών του δίσκου με όργανα της ανατολικής παραδόσεως που αποδίδουν με ακρίβεια τα επτά διαστήματα της καθ ημάς μουσικής», σημείωσε στην ομιλία του ο κ. Στρουμπάκης αναφερόμενος στον Π. Βλαστό. Η έκδοση του βιβλίου, το οποίο συνοδεύεται από ψηφιακό υλικό περιέχει «τραγουδισμένο» τον αγώνα των Κρητών για την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό και την ένωση με της μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Το περιεχόμενο έχει επετειακό, ιστορικό, διδακτικό αλλά και παιδευτικό ρόλο. «Γιατί μοίρα του Έλληνα είναι να αγωνίζεται -όχι πάντα στα πεδία των μαχών- και ο αγώνας του να είναι διηνεκής», πρόσθεσε ο ίδιος. Το μουσικό σκέλος της εκδήλωσης είχε δύο μέρη. Στο πρώτο, η χορωδία και η ορχήστρα του Συλλόγου Ρεθυμνίων Μικρασιατών, ερμήνευσαν τα τραγούδια «Ο Γερόδημος ο Κρητικός», «Ο Τουρκομάχος Έλλην», «Θούριον», «Θούριος ύμνος», «Ο χορός της Λευθεριάς» αλλά και ένα τραγούδι εκτός προγράμματος, ποίημα του επτανήσιου ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, το οποίο μιλάει για τα Επτάνησα και την «μητέρα» Ελλάδα «Η οποία θέλει να ανοίξει την αγκαλιά της για να σφίξει μέσα τα Επτάνησα», είπε ο Α. Γιακουμάκης. Ένας χαρακτηριστικός στίχος του ποιήματος αναφέρει «Άνοιξε μάνα μας γλυκιά την άθικτη καρδιά σου και αγκάλιασε τα φτωχά τα μαύρα τα παιδιά σου». Ο Παύλος Βλαστός προφανώς εμπνεόμενος από τους στίχους του ποιήματος προχώρησε στη μελοποίηση του. Στην προχθεσινή εκδήλωση την ερμηνεία του τραγουδιού έκανε ο Αθ. Γιακουμάκης. Στη συνέχεια η Ευρωπαϊκή χορωδία και οι ορχήστρες του Μουσικού Γυμνασίου και Λυκείου Ρεθύμνου ερμήνευσαν με τη σειρά τους τα τραγούδια «Αποχαιρετισμός», «Η ηρωίς Κρήτη», «Τα τέκνα προς την Ελλάδα», «Η Τουρκολέτειρα Κρήτη», «Προτροπή εις τους Έλληνας υπέρ ελευθερίας» καθώς και το θούριο «Η πτώσης του Αγαρηνού». Στο τέλος της μουσικής ενότητας της εκδήλωσης, ο Σύλλογος Ρεθυμνίων Μικρασιατών ξανανέβηκε στη σκηνή, όπου μαζί με τη χορωδία του Μουσικού Γυμνασίου-Λυκείου ερμήνευσαν από κοινού τον «Θούριο Ύμνο Κρητών» εξάσημου ρυθμού, ο οποίος έκλεισε τον κύκλο του μουσικού σκέλους. Στο τέλος της εκδήλωσης, αντίτυπα του βιβλίου που παρουσιάστηκε αποδόθηκαν τιμής ένεκεν στους Ρεθεμνιώτες συντελεστές της προχθεσινής βραδιάς. Σημειώνεται ότι την επιμέλεια του προγράμματος είχαν αναλάβει οι Α. Γεβετζής και Χ. Μαυρακάκη. Στη διεύθυνση και διδασκαλία του Συλλόγου Ρεθυμνίων Μικρασιατών ήταν ο Α. Γιακουμάκης. Τέλος οι Δ. Ταμπάλης, Ειρ. Νουκάκη, Ερ. Βουρεξάκη και Ηλ. Πίττερης είχαν υπ’ ευθύνη τους τη διεύθυνση, διδασκαλία και ενορχήστρωση της χορωδίας και των ορχηστρών του Μουσικού Γυμνασίου-Λυκείου Ρεθύμνου. ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Γ. ΒΛΑΣΤΟΥ Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα 05/11/2013 του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη Είναι γνωστόν και περιποιεί εξαιρετική τιμή για το Ρέθυμνο ότι ο «πατέρας» της Κρητικής Λαογραφίας, Παύλος Γ. Βλαστός, είναι Ρεθύμνιος, γεννημένος στο Βιζάρι Αμαρίου, το έτος 1832. Δημοδιδάσκαλος και ιεροψάλτης, αφιερώθηκε από ενωρίς στην καταγραφή και συγκέντρωση ενός πλουσιότατου λαογραφικού υλικού, το οποίο επεξεργάσθηκε με πραγματικό ζήλο και ενδιαφέρον, αλλά και αληθινή αγάπη προς τα ήθη και τις παραδόσεις της Κρήτης, της Νήσου του Μίνωος, όπως ο ίδιος, χαρακτηριστικά, συνήθιζε να την αποκαλεί. Η πραγματικά απέραντη λαογραφική συλλογή του, που διαλαμβάνει 93 χειρόγραφους τόμους (με λαϊκά τραγούδια, παραμύθια, παροιμίες κ.λπ.), θησαυρίζεται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης (Χανιά), στο οποίο δωρίθηκε το έτος 1963 από τους κληρονόμους του και, έκτοτε, είναι διαθέσιμη σε ερευνητές και ενδιαφερομένους. Τελευταία έχει αρχίσει να ψηφιοποιείται σε μικροφίλμς, προκειμένου να διατηρηθεί καλύτερα και να γίνει περισσότερο προσβάσιμη και προσιτή. Του μεγάλου αυτού Ρεθυμνίου λαογράφου, του Παύλου Βλαστού, είναι ευτύχημα ότι ύστερα από μίαν αξιέπαινη πρωτοβουλία των ΓΑΚ- Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και του προϊσταμένου τους κ. Κωνσταντίνου Φουρναράκη, δημοσιεύθηκαν, πρόσφατα, δύο τόμοι από το τεράστιο και πολυσήμαντο έργο του, τους οποίους είχαμε την ευκαιρία να παρουσιάσαμε από τον τοπικό τύπο («Ρεθεμνιώτικα Νέα» 15/10/2013) (πρόκειται για το περισπούδαστο ποιμενικό έργο τού Βλαστού «Βουκολικόν» και τα «Άσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής Ποιήσεως Ποικίλης», με την επιμέλεια και τα δύο τού κ. Φουρναράκη). Αλλά η δραστηριότητα αυτή των ΓΑΚ- Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, περί τον Ρεθύμνιο Παύλο Βλαστό, συνεχίζεται ακάθεκτη και χαιρόμαστε και ευχαριστούμε ιδιαίτερα γι' αυτό τον Προϊστάμενο τού Αρχείου, βασικό υποκινητή της προσπάθειας αυτής. Η εκδήλωση, πάντως, που παρουσιάζουμε με το σημείωμά μας αυτό αφορά στην παρουσίαση βιβλίου και ψηφιακού δίσκου με τίτλο: «Θούρια στην Κρήτη του 19ου αιώνα από τη Συλλογή τού Παύλου Γ. Βλαστού» (επιμέλεια: Ανδρέα Αθαν. Γιακουμάκη), που διοργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο, με την Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και το Μουσικό Γυμνάσιο- Λύκειο Ρεθύμνου, και έγινε στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης- Ωδείο Ρεθύμνου», στις 30-10-13, στα πλαίσια τού εορτασμού των 100 χρόνων από την ένωσή της Κρήτης με την Ελλάδα (1913- 2013). Την παρουσίαση έκαναν οι κύριοι Κ. Φουρναράκης και Μιχαήλ Στρουμπάκης, Επίκουρος, ο τελευταίος, Καθηγητής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου Κρήτης. Οι εισηγητές εξέτασαν με επιστημονική γνώση, ακρίβεια και πληρότητα τις πτυχές της ελληνικής λαϊκής ζωής και φώτισαν από πολλές πλευρές την προσωπικότητα και την κοινωνική παρουσία και προσφορά τού μεγάλου Ρεθεμνιώτη λαογράφου, Παύλου Βλαστού, ενημερώνοντας, οριοθετώντας και επικεντρώνοντας τον αναγνώστη στο ουσιώδες και χρήσιμο. Την παρουσίαση ακολούθησε πανηγυρική συναυλία σχετική με το βιβλίο, δηλαδή «Θούρια στην Κρήτη τού 19ου αιώνα από τη Συλλογή Παύλου Γ. Βλαστού». Με το σημείωμά μας αυτό θα παρουσιάσουμε το μουσικό μόνο μέρος της εν λόγω βραδιάς, ενώ με προσεχές σημείωμά μας επιφυλασσόμαστε να παρουσιάσουμε και την προαναφερθείσα νέα έκδοση του Αρχείου Κρήτης και του ψηφιακού δίσκου που τη συνοδεύει. Το Μουσικό, λοιπόν, Πρόγραμμα της εκδήλωσης επωμίστηκαν, στο Α' Μέρος, ο «Σύλλογος Ρεθυμνίων Μικρασιατών» (Παραδοσιακή Ορχήστρα και υπέρ30μελής Χορωδία) σε Διδασκαλία και Διεύθυνση του Ανδρέα Γιακουμάκη, σε μια σειρά θουρίων, στα οποία ο Π. Βλαστός άλλοτε φέρεται ως καταγραφέας και άλλοτε ως ποιητής και μελοποιός. Από το Μέρος αυτό, λόγω στενότητας χώρου, ξεχωρίζουμε τα θούρια: α) «Ο Τουρκομάχος Έλλην», γνωστότερο και ως «Ω, λυγηρόν και κοπτερόν σπαθί µου», του Κων. Κοκκινάκη (1781- 1831), ποιητή και συνεργάτη του Ιω. Καποδίστρια, (ή ίσως και του Στεφάνου Κανέλου), σε καταγραφή Π. Βλαστού και σε ρυθμό επτάσημο (Καλαματιανό). Πρόκειται για τραγούδι που διαδόθηκε ευρέως κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο (1853-1856) και τραγουδήθηκε τουλάχιστον μέχρι το τέλος των Βαλκανικών Πολέµων. β) «Θούριον» («Τι καρτερείτε…»), Στεφ. Κανέλου (1792-1823), σε μελοποίηση Π. Βλαστού, με θαυμάσια ανερχόμενη δυναμική και αποκορυφώσεις, ενώ ιδιαίτερα μάς εντυπωσίασε γ) «Ο ασπασμός προς την Μητέρα Ελλάδα», του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824-1879), που εκφράζει παράλληλο- προς αυτόν τού Κρητός καταγραφέα Π. Βλαστού- πόθο τού επτανήσιου Ποιητή, για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα και εκδόθηκε ακριβώς την ημέρα της εκπληρώσεως του πόθου αυτού. Στο εν λόγω ποίημα, τα Ιόνια νησιά (διάβαζε Κρήτη) ζητούν από τη Μητέρα Ελλάδα να τα πάρει κοντά της, να μοιράζονται μαζί της τις συμφορές, τον πόνο και τα δάκρυά της!! με τα εξής συγκινητικά λόγια: «Άνοιξε, μάνα μας γλυκειά την άφθαρτη καρδιά σου κι αγκάλιασέ τα φτωχά, τα μαύρα τα παιδιά σου. Σφίξε μας, μάνα, σφίξε μας, γυμνά, ξαρματωμένα σαν νάτανε κατάδικα, σαν νάταν νικημένα. Έρχονται μες τον κόρφο σου, δώσε μας την ευχή σου και σβήσε πάσα μας πληγή μ' ένα θερμό φιλί σου». Το τραγούδι απέδωσε με φωνή δυνατή, μεστή αποχρώσεων, ομοιογενή και με τη χαρακτηριστική κρητική ανδροπρέπεια και πρεπειά, ο γιος του Διευθυντή της Χορωδίας Ανδρέα Γιακουμάκη, Θανάσης. Αλλά και ο μαέστρος, Α. Γιακουμάκης, από την πρώτη κιόλας στιγμή έδειξε την άνεσή του να οργανώνει και να εμπνέει τους χορωδούς και τους μουσικούς του και να τους οδηγεί στο αποτέλεσμα που εκείνος επιθυμούσε, καθώς οι Χορωδοί και η παραδοσιακή ορχήστρα, κάτω από τη στιβαρή καθοδήγησή του, επέλεξαν ένα άκρως δεξιοτεχνικό και απαιτητικό πρόγραμμα, που φανέρωσε δυναμικά την απόλυτη επάρκειά τους. Η ενάργεια με την οποία απέδωσαν τη μουσική μέσα από τη φανερή αποφυγή μελίρρυτων διατυπώσεων απλά διακοσμητικού χαρακτήρα, ενίσχυσε τη σαφήνεια των μουσικών φράσεων, που, καθώς αρθρώνονταν καθαρά και ευδιάκριτα, προσέθεταν ανεξάντλητη πλαστικότητα και ευαισθησία στη μουσική, αλλά και το κατάλληλο ηχόχρωμα για την ποιότητα ενός θουριακού μέλους. Στο Β' Μέρος -κάτω από τη άνετη και δυναμική διεύθυνση των δασκάλων τους Δημήτρη Ταμπάλη (κυρίως στα ορχηστρικά- χορωδιακά θούρια) και Ειρήνης Νουκάκη (κυρίως στα χορωδιακά)- έλαμψαν τα παιδιά τού Μουσικού Γυμνασίου-Λυκείου με το πλούσιο μέταλλο της φωνής τους, τις εύστοχες διαφοροποιήσεις στις ταχύτητες και τη δυναμική, τη χάρη και κομψότητά τους, αλλά και για το γνήσιο πνεύμα της λαϊκής μουσικής μας παράδοσης, που το μετέφεραν πλούσιο και συναρπαστικό, και αυτό παρότι τα θούρια που τραγούδησαν αποδίδονταν από ευρωπαϊκά ορχηστρικά και χορωδιακά σύνολα. Τα παιδιά κυριολεκτικά συνάρπασαν το πολυπληθές ακροατήριό τους με την τεχνική στην ερμηνεία, αλλά και την επιστημοσύνη τους περί την απόδοση της μουσικής και του ήθους της κρητικής μουσικής μας παράδοσης, πράγμα που διασφάλισε την ποιότητα και πιστότητα του αποτελέσματος από τον κίνδυνο του φτηνού και αγοραίου. Από τα θούρια που τραγούδησαν ξεχωρίσαμε τα:α) «Θούριος «Η πτώσις τού Αγαρηνού», στο οποίο ποιητής και μελοποιός είναι ο Παύλος Βλαστός, β) «Η Τουρκολέτειρα Κρήτη», του Γεωργίου Ζαλοκώστα (1805-1858), σε καταγραφή και μελοποίηση Π. Βλαστού, πάνω στη γνωστή όπερα τού Verdi (1813-1901), «Ναμπούκος» (!), στην οποία, πραγματικά, τα λόγια των Εβραίων σκλάβων φαίνονται να δένουν απόλυτα με την περίπτωση των σκλαβωμένων, επίσης, Κρητών, ιδιαίτερα στην περίφημη προσευχή των Εβραίων σκλάβων (Va Pensiero), στην οποία θυμούνται γλυκά και αναπολούν την πατρίδα τους, τον Ιορδάνη ποταμό και τους πύργους της Σιών με την περίφημη άρια της όπερας: «Ω Πατρίδα γλυκειά μα χαμένη». Στα λόγια αυτά των αιχμαλωτισμένων Εβραίων, ο Π. Βλαστός διέκρινε, φαίνεται, και τις δικές του ελπίδες για απαλλαγή από τον ζυγό της πατρίδας του και την ενοποίησή της με τη Μητέρα Ελλάδα και γ) τον «Θούριο Ύμνο Κρητών» («Να φύγουν οι Τούρκοι…»), με ποιητή και μελοποιό τον Παύλο Βλαστό, σε εξάσημο ρυθμό, που ερμηνεύτηκε και από τις δύο χορωδίες, τη Χορωδία του Συλλόγου Μικρασιατών και τη χορωδία του Μουσικού Γυμνασίου-Λυκείου, που, από κοινού, έκλεισαν θριαμβικά την όλη συναυλία. Τα θερμά μας συγχαρητήρια σε όλους!!